Sekrety pamięci - współczesne ustalenia

„Pamięć to pamiętnik, który stale nosimy ze sobą” – Oscar Wilde

Pamięć – wielki, praktycznie o nieskończonej pojemności folder w ludzkim mózgu (jednostce sterującej), w którym gromadzimy różnorodne pliki (wspomnienia, wiedzę, informacje, umiejętności, nawyki itp.). Najogólniej jest to zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń lub informacji. Występuje u ludzi i tylko niektórych zwierząt. O pamięci krąży wiele mitów i błędnych przekonań, spróbujmy zatem odkryć trochę jej tajemnic i dotrzeć do sprawdzonych naukowo faktów.

Ludzka pamięć nie działa jak magnetofon lub kamera i nie stanowi wiernego zapisu przeżytych zdarzeń. To, co pamiętamy jest zwykle mglistą mieszaniną mniej lub bardziej wiernych wspomnień i naszych przekonań, potrzeb, emocji oraz przeczuć, same przeczucia zaś opierają się na wiedzy o sobie, o zdarzeniach, które usiłujemy sobie przypomnieć i których doświadczaliśmy w podobnych sytuacjach w różnych okresach życia. Pamięć człowieka ma charakter rekonstrukcyjny, oparty na schematach, czyli uporządkowanych strukturach wiedzy, umysłowych modelach przechowywanych w pamięci. Wszyscy mamy zakodowane schematy dotyczące codziennych zdarzeń, takich jak np. zamawianie posiłków w restauracji. Gdyby kelner spytał przed podaniem przystawek, czy chcemy zamówić deser, z pewnością uznalibyśmy to pytanie za dziwne, nie pasuje ono bowiem do naszego schematu („scenariusza”) jedzenia w restauracji.

Fałszywe wspomnienia. Psychologowie potrafią stworzyć u ludzi pamięć zdarzeń, które nigdy nie nastąpiły. Liczne eksperymenty psychologiczne wykazały, że dość wielu ludziom (od 18 do 37%  osób badanych) można stosunkowo łatwo „wmówić” fałszywe wspomnienia i to obejmujące nawet dramatyczne lub nietypowe wydarzenia typu: groźny atak zwierzęcia, wypadek w domu, wypadek poza domem i pobyt w szpitalu, przewrócenie wazy z zupą na weselu, przytrzaśniecie palców przez pułapkę na myszy w dzieciństwie, znęcanie się w dzieciństwie nad młodszymi, bycie świadkiem opętania albo… rodzinna wyprawa balonem! Nasze wspomnienia nie są zatem tylko zbiorem tego, co robiliśmy, ale także tego, co myśleliśmy, co nam opowiadano i w co wierzyliśmy.

Upamiętnianie chwil na fotografiach nie sprzyja dobrej pamięci. Wiele osób utrwala wydarzenia na fotografiach lub filmikach. Prawda jest jednak taka, że zdjęcia i filmy źle wpływają na pamięć. Ktoś, kto decyduje się na ten sposób przechowywania wspomnień, mniej skupia się otaczających go wydarzeniach lub krajobrazach, ponieważ wie, że zawsze będzie mógł do nich wrócić.

Zapach, który pamięta się na zawsze. Wielu ludzi uważa, że nawet delikatny zapach potrafi przywołać wspomnienia sprzed kilku lub kilkudziesięciu lat. Jak to możliwe? Zapachy, które czujemy przetwarzane są przez tzw. opuszkę węchową, która jest ściśle powiązana z hipokampem – strukturą mózgu odpowiedzialną za pamięć (odbiera on dane z narządów zmysłów i łączy je w pojedyncze doświadczenie). To właśnie te części mózgu odpowiadają za przywoływanie przeszłości na podstawie zapachów i aromatów.

Alkohol nie wymazuje wspomnień. Powszechnie uważa się, że po spożyciu zbyt dużej ilości alkoholu nie pamiętamy, co się działo. Okazuje się, że wydarzenia te nie są wymazane z pamięci. Nadmierna dawka alkoholu powoduje wyłączenie funkcji rejestrowania jakichkolwiek wspomnień, czyli nie można niczego zapomnieć, ponieważ nie zostało to zapamiętane.

„Naturalna selekcja” informacji. Większe szanse na przejście z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej (naszego magazynu zebranej wiedzy i wspomnień) mają te informacje, do których przywiązujemy dużą wagę, stale je powtarzamy albo wiążą się one dla nas z silnymi emocjami.

Siedzenie prosto zapewnia lepszą pamięć. Wyprostowana postawa ciała ułatwia dopływ krwi i tlenu do mózgu. Wiąże się to z poprawieniem nastroju, zmniejszeniem poziomu stresu i większym skupieniem, przez co jesteśmy w stanie zapamiętać dużo więcej.

Chcesz coś dobrze zapamiętać – najpierw to zapomnij! Regularne powtarzanie, utrwalanie informacji - może wcale nie być najlepszą metodą zapamiętywania. Z badań naukowych wynika, że bardziej wydajne jest... zapominanie rzeczy, które chcemy zapamiętać. Dana rzecz tym silniej na przyszłość utrwala się w mózgu, im trudniej nam będzie ją sobie w pierwszych próbach przypomnieć.

Zapamiętywanie informacji "w cichym i spokojnym miejscu". Okazuje się, że nieco głośniejsze i zróżnicowane otoczenie - na przykład kawiarnia - pozytywnie wpływa na efekty podejmowanych wysiłków pamięciowych. Im więcej odbieramy różnorodnych bodźców z zewnątrz, tym więcej uwagi potrzeba nam do skoncentrowania się na zapamiętaniu wybranych informacji i - w konsekwencji – osiągamy wtedy lepsze rezultaty.

Zamknijmy oczy, a lepiej zapamiętamy. Jeżeli mamy problemy z zapamiętywaniem - spróbujmy robić to z zamkniętymi oczami. Zamknięcie oczu  usuwa dodatkowe rozpraszacze, uwalniając nasz mózg od konieczności pamiętania zbyt dużej ilości informacji. Dzięki temu mózg może poświęcić więcej swojej energii do zapamiętania istotnych dla nas danych.

Osoby leworęczne lepiej zapamiętują wydarzenia. Badacze procesów pamięciowych twierdzą, że osoby leworęczne, jak i osoby z nimi spokrewnione mają lepszą pamięć. To efekt większego ciała modzelowatego oraz silniej stymulowanych obu półkul mózgu.

Gra umysłowa – „Rzymski pokój”. To jedna z sięgających już starożytności technik zapamiętywania informacji, po raz pierwszy opisana przez Cycerona. Działa ona na zasadzie tworzenia w umyśle obrazów rzeczy, które chcemy zapamiętać, a następnie umieszczania ich w otoczeniu, które w sposób naturalny niejako „wymusza” ciąg kolejnych obrazów. Spróbujmy np. wyobrazić sobie swój salon. Następnie skojarzmy obrazy reprezentujące informacje, które chcielibyśmy zapamiętać, z przedmiotami znajdującymi się w tym salonie. Choć przeciętny człowiek jest w stanie zapamiętać naraz tylko około siedmiu cyfr (np. numer telefonu), to nawet najdłuższe ciągi cyfr, przedmiotów lub słów można zapamiętać, dzieląc je na krótsze fragmenty albo niewielkie grupy przedmiotów, a potem przywołując te grupy w określonym porządku.